قرض الحسنه و آثار آن در اسلام
واژه« قرض »به معنی « وام » که در قرآن مجید آمده است دارای اقسامی است که عبارت است از:
1- وام نیکو ، 2- وام با ارزش ، 3- وام بی ارزش.
قرض الحسنه همان وام نیکو است که قرآن از آن در آیات گوناگون یاد نموده است1که به عنوان نمونه بعضی را متذکر می شویم ؛ « مَنْ ذَا الَّذی یُقْرِضُ اللّهَ قَرْضًا حَسَنًا فَیُضاعِفَهُ لَهُ وَ لَهُ أَجْرٌ کَریم »ٌ2
قرآن برای آن شرائطی قائل شده است که بعضی از آن شرایط را ذکر می کنیم:
1ـ قرض الحسنه باید در دست افرادی قرار گیرد که سخت محتاجند .3
2 ـ با اخلاص همراه باشد .4
3- با منّت و اذیت همراه نباشد .5
وام به خدا، سودش چندین برابر است ؛ «فَیُضاعِفَهُ لَهُ أَضْعافًا کَثیرَة »6اضعاف خودش جمع است ولی با واژه «کثیرا» تاکید شده است.
انفاق کردن برکت می آورد
وقتی به بندگان خدا ترحم و توجه نمائیم، خداوند برکات زمین و آسمان را به روی ما می گشاید. پس تصور نکنید انفاق و قرض شما به خدا ، اموال شما را کم می کند ، بلکه توسعه و تضییق سرمایه ها، به دست خداوند متعال است ، اوست که می تواند با برکات زمین و آسمان به آن وسعت بخشد.7
همان طور که بیان شد ، دین اسلام به مسأله ی قرض الحسنه بسیار توجه کرده و به آن بها داده است وبرای هریک از سطوح وشاخه هایش دستوراتی داده شده است .
محروم ، حتی از بوی بهشت !
قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(ص): « مَنِ احْتَاجَ إِلَیْهِ أَخُوهُ الْمُسْلِمُ فِی قَرْضٍ وَ هُوَ یَقْدِرُ عَلَیْهِ فَلَمْ یَفْعَلْ حَرَّمَ اللَّهُ عَلَیْهِ رِیحَ الْجَنَّةِ ؛ اگر برادر دینی ات به پول نیاز داشت و تو هم می‌توانی به او پول بدهی و ندهی ، خداوند بوی بهشت را بر شما حرام می‌كند. » 8
پلاکارد سر درٍ بهشت
امام صادق علیه السلام فرموده است :« علی باب الجنه مکتوب القرض ثمانیه عشر و الصدقه بعشر و ذلک لان القرض لا یکون الا فی ید المحتاج و الصدقه ربما وقعت فی ید غیر محتاج ؛ حضرت: «بر درب بهشت نوشته شده ، که پاداش صدقه ده و پاداش قرض هیجده، زیرا قرض همیشه در دست افراد نیازمند قرار می گیرد، ولی صدقه گاهی ممکن است در دست افراد غیر محتاج قرار گیرد. »9
همان طور که عرض شد ، كسانی كه بخششی را دریافت می کنند ، ممکن است گدایی عادت آنها شود و دیگر خود را به کار وتلاش کردن عادت ندهند ، حتی در جایی ممکن است که احتیاجی هم نداشته باشند اما از گدایی کردن رهایی نیابند . اما كسی كه از دیگری درخواست وام می کند ، معلوم است كه درمانده است . به عبارتی خود را به هر شرایطی خواهد انداخت تا آن بدهی را پس دهد ، به همین علت است که ثواب قرض دادن از ثواب بخشیدن بیش‌تر است.
قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(ص): « مَنِ احْتَاجَ إِلَیْهِ أَخُوهُ الْمُسْلِمُ فِی قَرْضٍ وَ هُوَ یَقْدِرُ عَلَیْهِ فَلَمْ یَفْعَلْ حَرَّمَ اللَّهُ عَلَیْهِ رِیحَ الْجَنَّةِ ؛ اگر برادر دینی ات به پول نیاز داشت و تو هم می‌توانی به او پول بدهی و ندهی ، خداوند بوی بهشت را بر شما حرام می‌كند.
نجوا کردن ممنوع !
قرآن می‌فرماید: « لا خَیْرَ فی كَثیرٍ مِنْ نَجْواهُمْ إِلاَّ مَنْ أَمَرَ بِصَدَقَةٍ أَوْ مَعْرُوفٍ أَوْ إِصْلاحٍ بَیْنَ النَّاس ؛ در نجوا کردن و در گوشی صحبت کردن خیری نیست مگر آنکه بخواهید صدقه ای بدهید ویا بین دیگران اصلاحی بر پا کنید»10
امام صادق ذیل تفسیر این آیه می فرمایند : معروف این است كه قرض الحسنه بدهید و برای قرض الحسنه و تهیه وام، عیب ندارد كه با یکدیگر به حالت نجوا سخن بگویید .
به عبارتی آیه می فرماید: اگر می خواهید به شخصی پول بدهید ، در نجوا وخلوت این کار را انجام دهید وآشکارا بیان نکنید که آبروی او حفظ شود .
قرض گرفتن
تا جایی که می توانید قرض نگیرید .
اگر دم در صندوق‌های قرض الحسنه و بانك‌ها بایستیم، و از افراد بپرسیم که: آقا شما وام برای چه کاری می خواهید ؟ یکی می گوید : می‌خواهم طبقه‌ی دوم خانه‌ام را بسازم(خوب نساز) ، می خواهم مدل ماشینم را عوض كنم (خوب نكن) و… بسیاری از قرض‌هایی كه می گیریم ، بیخودی است وبرای امر واجبی نیست .
همه چیز جز حق الناس بخشیدنی است !
حدیث داریم كسی كه قرض می گیرد: « كُلُّ ذَنْبٍ یُكَفِّرُهُ الْقَتْلُ فِی سَبِیلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَّا الدَّیْنَ لَا كَفَّارَةَ لَهُ إِلَّا أَدَاؤُهُ أَوْ یَقْضِیَ صَاحِبُهُ أَوْ یَعْفُوَ الَّذِی لَهُ الْحَقُّ ؛ اگر كسی در جبهه شهید شود، خدا همه‌ی گناهانش را می بخشد، جز اینكه اگر بدهكار باشد و وام گرفته باشد ، در این صورت وام و بدهكاری مردم را باید بدهد ویا آن فردی که به او بدهکار است از او راضی شود.»11
به عبارتی هر گناهی كه آدمی انجام دهد اما در جبهه شهید شود، خدا او را می‌بخشد، اما بدهی وحق الناس حسابشان جدا است و دراین مورد بخششی در کار نیست .
قَالَ عَلِیٌّ(ع) : « إِیَّاكُمْ وَ الدَّیْنَ فَإِنَّهُ هَمٌّ بِاللَّیْلِ وَ ذُلٌّ بِالنَّهَارِ ؛ وام نگیرید . به درستی كه وام ، برای تو در شب همُّ و غم به همراه دارد و در روز خاری و ذلّت . » 12
طولانی عمر کنید !
امام صادق(ع) فرمود: « خَفِّفُوا الدَّیْنَ فَإِنَّ فِی خِفَّةِ الدَّیْنِ زِیَادَةَ الْعُمُر ؛ ِ كم وام بگیرید . اگر بدهی شما كم باشد ، عمر شما می شود . »13
اگر آدمی به کسی قرض نداشته باشد ، دیگر از نگرانی و غم و اندوه خبری نخواهد بود ، دیگر نگران این نیست که به فلانی بدهکار است و … . با همان مال اندک راحت زندگی خواهد کرد .
حدیث داریم كسی كه قرض می گیرد: « كُلُّ ذَنْبٍ یُكَفِّرُهُ الْقَتْلُ فِی سَبِیلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَّا الدَّیْنَ لَا كَفَّارَةَ لَهُ إِلَّا أَدَاؤُهُ أَوْ یَقْضِیَ صَاحِبُهُ أَوْ یَعْفُوَ الَّذِی لَهُ الْحَقُّ ؛ اگر كسی در جبهه شهید شود، خدا همه‌ی گناهانش را می بخشد، جز اینكه اگر بدهكار باشد و وام گرفته باشد ، در این صورت وام و بدهكاری مردم را باید بدهد ویا آن فردی که به او بدهکار است از او راضی شود.»
قرض دهنده
اگر از مال خودمان به کسی پولی قرض دادیم ، او زمین خورد و یا به فقر دچار شد و گفت که ندارم پول شما را پس دهم ، باید به آن مهلت دهید ، به طوری که قرآن می فرماید :« وَ إِنْ كانَ ذُو عُسْرَةٍ فَنَظِرَةٌ إِلى مَیْسَرَةٍ وَ أَنْ تَصَدَّقُوا خَیْرٌ لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ تَعْلَمُونَ ؛ اگر بدهكار عسرت دارد و در مضیقه و فشار است ، به او فرصت دهید وصبر كنید تا پول دار شود. »14
سخنی با قرض گیرندگان
امام صادق (ع) فرمود :« السُّرَّاقُ ثَلَاثَةٌ مَانِعُ الزَّكَاةِ وَ مُسْتَحِلُّ مُهُورِ النِّسَاءِ وَ كَذَلِكَ مَنِ اسْتَدَانَ دَیْناً وَ لَمْ یَنْوِ قَضَاءَهُ ؛ سه رقم دزد داریم :
1- « مَانِعُ الزَّكَاةِ » ، كسی كه زكات مالش را ندهد،
2 – « مُسْتَحِلُّ مُهُورِ النِّسَاءِ » كسی كه مهر زنش را ندهد ،
3- « وَ كَذَلِكَ مَنِ اسْتَدَانَ دَیْناً »و كسی كه وام بگیرد، نیت پرداخت نداشته باشد . »15
پیغمبر فرمود: « مَنْ یَمْطُلْ عَلَى ذِی حَقٍّ حَقَّهُ وَ هُوَ یَقْدِرُ عَلَى أَدَاءِ حَقِّهِ فَعَلَیْهِ كُلَّ یَوْمٍخَطِیئَةُ عَشَّارٍ ؛ كسی كه مال مردم را نگه دارد در حالیکه توانایی دادن آن را دارد و این کار را نمی کند ، برای او در هر روزی گناه دزد بیابانی را می نویسند.»16
قدیم دزدهایی سر گردنه بودند که از مردم یک دهم آنچه را داشتند می گرفتند و بعد آنها را رها می کردند ، به این ها عشّار می گفتند .
نحوه‌ی قرض گرفتن
از وام دادن غافل نشوید . پول‌هایی كه در خانه دارید و زیر فرش‌ها گذاشته‌اید ، در بانک های خصوصی به نیت چند برابر گذاشته اید را در بیاورید و در صندوق‌های قرض الحسنه بگذارید .
” یك برگ زرد در دریا ، كشتی صد مورچه می‌شود . ”
ده تومان ، ده تومان ها جمع كه شود ، پول بسیار زیادی خواهد شد و گره ی خیلی ها را باز خواهد کرد .
از تشریفاتمان كم كنیم ، دیگران را راه بیندازیم . بگذارید از پولهایمان از مردم دردی دوا شود .
فرآوری : زهرا اجلال – گروه دین واندیشه تبیان