خدمات سازمان اقتصاد اسلامی به صندوق های قرض الحسنه

تاریخچه

جانشین بانک اسلامی ایران، “سازمان اقتصاد اسلامی ایران” است که هدف آن اشاعه سنت اسلامی قرض الحسنه، کمک به بهبود اقتصاد کشور، مبارزه با ربا، خدمت رسانی به مردم و تامین خواسته ها و نیازهای اقشار گوناگون جامعه است و با همین اهداف تاسیس شده است. زمانی فعالیت های این صندوق گسترش یافت و آغاز به کار کرد که انقلاب اسلامی ایران به اوج ظهور و بروزخود رسیده بود و با آغاز اعتصابات عمومی، اقشار مختلف جامعه اعم از کارگران، پیشه وران و کارمندانی که به دلیل اعتصابات و در مسیر حرکت انقلاب دچار ضرر و زیان شده بودند با دستور و رهنمودهای امام خمینی رهبر معظم انقلاب به ساز و کار و فعالیت های این سازمان افزوده شدند.

با پیروزی انقلاب اسلامی در 22 بهمن 1357 در قلب مسلمانان و دوستداران امام آرزویی دیرینه و دل انگیز فرصت رشد و نمو پیدا کرد و آن هم داشتن یک مجموعه بانکی بدون ربا بود که سیستم اقتصادی آن مبتنی بر عدالت و بینش اسلامی باشد و قرض الحسنه چشم انداز این رویاها بود. تاسیس بانک اسلامی با تایید و تصویب رهبر معظم انقلاب در آستانه این پیروزی صادر شد.
بنا بر تصمیم موسسان این سازمان قرار بر این شد تا اولین حساب این بانک به نام امام خمینی (ره) رهبر کبیر انقلاب اسلامی افتتاح شود و بزرگانی چون شهید بهشتی، شهید مطهری، شهید صدوقی، آقای اعتمادیان و دیگر تجار و بازاریان متعهد و دلسوز در به ثمر نشستن انقلاب، در تکمیل و ادامه فعالیت این سازمان نقش بسزایی بر عهده گرفتند.
در ادامه اما با روی کار آمدن رئیس جمهور وقت”بنی صدر”، از ادامه به کار و روند گسترش این سازمان جلوگیری به عمل آمد. وی تاسیس این بانک را به ضرر سیستم پولی کشور می دانست و بنیانگذاران این بانک به این دلیل که تمایل به ایجاد اختلافات نداشته و مصلحت را در اتحاد و همدلی دیدند کار خود را متوقف کردند. اما تغییرات و سیر وقایع به همین جا ختم نشد و پس از مدتی، بانک مرکزی اعلام کرد چون اعتبار اسنادی فقط مختص بانک ها می باشد، این سازمان نمی تواند آن را دارا باشد. آنها همچنین برای مقطعی اعلام کردند که سازمان چک نیز نباید داشته باشد.در نهایت دولت اعلام کرد عنوان بانک را از این سازمان حدف خواهد کرد و زین پس کلیه فعالیت ها و امور بانکی کشور در قالب یک موسسه واحد پیگری و حل و فصل می شود. لذا اساسنامه تغییر کرد و تحت عنوان “سازمان اقتصاداسلامی” به کار خود ادامه داد. بنابراین، “بانک اسلامی” به “سازمان اقتصاداسلامی” تبدیل شد و به تدریج به یک صندوق بزرگ وام قرض الحسنه در اساسنامه آن سازمان بدل گشت.
هدف اصلی سازمان اقتصاد اسلامی احیا و گسترش سنت اسلامی قرض الحسنه از طریق هماهنگی صندوق های قرض الحسنه در سراسر کشور و کمک به آنها برای ارائه خدمات بیشتر به افراد کم درآمد، به ویژه در مناطق فقیرنشین است.

خدمات سازمان

1. بازپرداخت وام ها برای تقویت قدرت مالی صندوق های قرض الحسنه در پرداخت وام های ضروری و همچنین کشاورزی و دامداری، به ویژه در مناطق فقیرنشین و دوردست کشور.

2. وام های بلند مدت برای خرید محل احداث صندوق های قرض السحنه یا ایجاد ساختمان.

3. تقبل کسر هزینه ی پاره ای از صندوق ها، تا صندوقهای قرض الحسنه ای که نمی توانند با درآمدهای اهدایی و متعارف خویش تمام هزینه‌ ها را تامین کنند و نیز فعالیت آنها در مناطق محروم است، به دور از مشکلات تامین هزینه بتواند به خدمات ارزشمند خود ادامه دهند.

4.تهیه و تامین لوازم اداری و دفتری و فرمهای مورد نیاز و در اختیار قرار دادن آنها به صندوق با هزینه ای که به طور معمول از نرخ بازار کمتر است.

5.عهده دار شدن اعزام یک تیم حسابرسی و ممیزی برای راهنمایی و آموزش کارمندان صندوق و افزایش تجربه آنها در امور حسابداری و دفترداری و همچنین رفع مشکلات و اختلاف حسابها.

در ادامه سازمان، واحدهای هماهنگی را برای دستیابی به اهداف فوق تشکیل داد. واحدهای هماهنگی سازمان اقتصاد اسلامی ایران، که در واقع بزرگترین فعالیت این سازمان است، در بهمن ماه سال 1360تاسیس شد و برای ایجاد نظم در صندوق های قرض الحسنه سراسری، فعالیت همه جانبه را از فقیرترین اقشار جامعه، یعنی روستاییان شروع کرد. اعضای این واحدها با برگزار کردن جلسات مستمر و مداوم در سازمان و همچنین پیگیری بی وقفه خود به صورت هفتگی، برای تبادل نظر و مشاوره گرد هم می آیند و نیز با انجام سفرهای منظم و برنامه ریزی شده ماهانه در دهه سوم هر ماه به استانها و شهرستان ها، بودجه وام کشور را تامین می کنند.
با شکل گیری و آغاز به کار سازمان اقتصاداسلامی ایران در اواخر سال 1358، اولین گام مهم این سازمان در ارتباط با فعالیت های صندوق های قرض الحسنه، ایجاد سمیناری متشکل از این صندوق ها بود که به مدت سه روز از 20 تا 22 خرداد سال 1359 در تهران برگزار شد.

و موضوعات مهم و جاری صندوق ها از نظر کمی و کیفی نظیر پرداخت وام، روش های تامین مالی، روش های ارتباطی صندوق ها، اتخاذ روش های حسابداری و دفتری یکسان، کیفیت جذب سپرده های مردم و به طور کلی مسائل مشترک و متداول صندوق ها در این سمینار مورد بحث قرار گرفت و خلاصه ای از این تصمیمات در قطعنامه ای توسط شرکت کنندگان تصویب شد.

مهمترین مصوبات این جلسات عبارت بوده اند از:
الف) تنها مرجع برای هماهنگ کردن وجوه قرض الحسنه در سراسر کشور، سازمان اقتصاد اسلامی ایران استو هر صندوق، اگرچه از نظر قانونی مستقل و جداگانه است،اما باید تحت یک سیستم و روش هماهنگ و در چهارچوب راهنمایی های سازمان مدیریت شود.

ب) به منظور استاندارد سازی عملیات حسابداری و دفترداری صندوق ها، سازمان باید کلیه فرم ها و دفاتر مورد نیاز صندوق ها را تهیه و چاپ و به صورت رایگان در اختیار صندوق ها قرار دهد.

ج) سازمان همچنین باید ملزومات و لوازم اداری نظیر: صندوق امانات، پرونده، میزو صندلی، پیشخوان و موارد مشابه را تهیه و در اختیار صندوق های قرض الحسنه قرار دهد.

د) در صورت لزوم، سازمان برای تقویت صندوق های قرض الحسنه تحت پوشش خود باید وام های بلند مدت بدون کارمزد به این صندوق ها پرداخت کند.

ه) صندوق قرض الحسنه حداکثر باید یک درصد کارمزد از کل وام پرداختی به متقاضیان، بدون در نظر گرفتن مدت را دریافت کند و سازمان کسری هزینه های معرفی این صندوق را تأمین کند.

و) سازمان به منظور آموزش كاركنان صندوق ها، كلاس های آموزشی ترتیب دهد. به عنوان مثال جهت آشنایی و آموزش کار با نرم افزار قرض الحسنه آموزشهای لازم را ارائه دهند.

اولین مجمع عمومی عادی سالانه سازمان اقتصاد اسلامی ایران در تاریخ 15 تیر ماه سال 1364 در محل سازمان برگزار شد. در گام اول، ترازنامه و حساب سود و زیان سال 1361 تصویب شد. در این جلسه مقرر شد روزنامه کثیرالانتشار جمهوری اسلامی وظیفه درج تبلیغات و اطلاعیه های این سازمان را بر عهده گیرد. پس از جلسه، اولین جلسه اعضای هیئت مدیره تشکیل شد و در انتخاباتی که برگزار شد آقایان: علاءالدین میرمحمد صادقی به سمت نایب رئیس هیئت مدیره، حسین کاشانی فرد به سمت نایب رئیس هیئت مدیره، سید اصغر رخ صفت به سمت مدیرعامل و علی شفیعی به عنوان قائم مقام مدیرعامل منصوب شدند. همچنین آقایان: علاءالدین میرمحمد صادقی، کریم انصاریان، علی عدالت پیشه، علی شفیعی و مصطفی دلال زاده به عنوان اعضای هیئت عامل انتخاب گردیدند.
هیئت مدیره سازمان از 9 عضو عادی و پنج عضو علی البدل تشکیل شده است که مطابق ماده 88 لایحه قانونی، توسط مجمع عمومی عادی از بین سهامداران سازمان اعم از اشخاص حقیقی یا حقوقی انتخاب می شوند. قانون تجارت هیئت مدیره با رعایت قوانین اسلامی و قوانین و مقررات جاری، کلیه اختیارات را دارا است که از طرف سازمان اقدامی انجام دهد و هرگونه عملیات و معامله را که مربوط به موضوع سازمان باشد،بر عهده گرفته و تصمیم گیری کند.
یکی از اختیارات هیئت مدیره ارائه کمک مالی رایگان به موسسات عام المنفعه، مانند صندوق قرض الحسنه و موسسات فرهنگی، مذهبی، پزشکی و … است.

با استفاده از قانون اساسی جمهوری اسلامی، خدمات سازمان بر اساس منویات ولایت فقیه در ابعاد اقتصادی، عمرانی، کشاورزی و فرهنگی ارائه می شود.

برنامه های آینده سازمان

• تحول نظام اقتصادی کنونی و تبدیل آن به اقتصاد فقهی اسلامی.

• مبارزه با ربا از طریق احیای سنت های اسلامی مانند قرض الحسنه.

• هدایت جامعه به سمت خودکفایی از طریق تولید بیشتر و ترغیب مردم به ساده زیستی اسلامی.

• جذب سرمایه های سرگردان برای تولید و ارائه نمونه ها و مدل های عملی.

• ایجاد معاملات و خدمات تجاری مناسب بر اساس نیازهای جامعه اسلامی و انطباق آنها با موازین فقه اسلامی و به دنبال آن مدیریت صحیح در سطح جامعه.

• تمرکز بر روی منابع مالی راکد برای حل مشکلات و نیازهای اساسی جامعه.

• تلاش برای از بین بردن سودجویی و احیای تجارت سالم.

اما اهمیت قرض الحسنه در چیست و چرا لزوم پیگیری و تحقق آن یک امر ضرروی به شمار می رود؟

قرض الحسنه یکی از مسائلی است که پیامبر اکرم (ص) و ائمه اطهار(ع) بر ضرورت آن بسیار توصیه کرده اند. اسلام برای جلوگیری از هر نوع سلطه، استثمار و بهره برداری، ربا و سود بدون خطر را حرام دانسته است، به طوری که قرآن کریم آن را جنگ با خدا و پیامبر می داند.
از حضرت علی (ع) نقل شده است که پیامبر اکرم (ص) رباخواران، ربا دهندگان، نویسندگان و شاهدان آن را نفرین کرده و از مردم خواسته است تا برای حل مشکلات اقتصادی و نیازهای مادی روحیه همکاری را در جوامع خود بدون انگیزه بهره برداری القا کنند و تا آنجا که می توانند به یاری و کمک یکدیگر بشتابند و نیز از منت گذاشتن بر یکدیگر خودداری و پرهیز کنند.
یکی از راه های دستیابی به این هدف تاسیس صندوق قرض الحسنه بود. این صندوق قبل از پیروزی انقلاب و با هدف دستگیری نیازمندان تأسیس شد. صندوق های قرض الحسنه از جمله نهادهای اقتصادی بوده اند که برای حل مشکلات اقتصادی مردم و اجرای آموزه های دینی تأسیس شدند. البته هر صندوق قوانین و اساسنامه قرض الحسنه مربوط به خود را دارد. به عنوان مثال اساسنامه صندوق قرض الحسنه خیریه با صندوق دوستی کاملا متفاوت است.

اولین صندوق قرض الحسنه کشور در سال 1348 با سرمایه ای در حدود چهارده هزار تومان تاسیس شد که نتیجه جمع آوری کمک های خیرین و صدقات اهدایی مردم خیابان های خراسان و لرزاده های تهران بوده است.